HİZMET İHALELERİNDE YAKLAŞIK MALİYET
GİRİŞ
Kamu hukukuna tâbi olan veya kamunun denetimi altında bulunan veyahut kamu kaynağı kullanan kamu kurum ve kuruluşlarının yapacakları mal veya hizmet alımları ile yapım işlerinin ihalelerinde uygulanacak esas ve usulleri belirleyen 4734 sayılı Kamu İhaleleri Yasası, kamu ihale sürecini yeniden düzenlemektedir. Bu kapsamda Yasa, yaklaşık maliyetin belirlenmesi ve açıklanmasında da yürürlükten kaldırdığı 2886 sayılı Kamu İhale Yasasından farklı düzenlemeler öngörmektedir.
Aşağıda idarelerin yoğun olarak gerçekleştirdikleri hizmet ihalelerinde yaklaşık maliyet belirlenirken dikkat edilmesi gereken hususlar ile uygulamada özellikle yaklaşık maliyetin üzerinde verilen teklifler hakkında yapılması gereken işlemler üzerinde durulmaya çalışılacaktır.
GENEL OLARAK YAKLAŞIK MALİYET
4734 sayılı Yasa uygulamasında yaklaşık maliyet, ihale yapılmadan önce idarece her türlü fiyat araştırması yapılarak katma değer vergisi hariç olmak üzere hesaplanan ve dayanakları ile birlikte bir hesap cetvelinde gösterilen, ihale ve ön yeterlik ilanlarında yer verilmeyen, isteklilere veya ihale süreci ile resmi ilişkisi olmayan diğer kişilere açıklanmayan, ihale konusu alım,hizmet işinin öngörülen bedelidir.
Yaklaşık maliyetle ilgili olarak anılan Yasanın getirdiği genel esasları aşağıdaki şekilde belirtmek mümkündür:
1-Yaklaşık maliyet gizlidir.İsteklilerce verilen tekliflerin karşılaştırılmasında kullanılmak üzere istekliler ile ihale süreci ile resmi ilişkisi olmayan kişilere açıklanamaz.
2- Yaklaşık maliyete ihale ve ön yeterlik ilanlarında yer verilemez.
3- Bütçe ödeneklerinin tespit edilmesine ve tekliflerin değerlendirmesine esas olmak üzere yaklaşık maliyetin doğru belirlenmesi önem taşımaktadır. Bu bağlamda idareler tarafından yaklaşık maliyet belirlenirken piyasa rayiçlerine uygun bir tespit yapılmasını sağlamak için resmi- özel tüm birimlerden yararlanmaları mümkündür.
HİZMET ALIMLARINDA YAKLAŞIK MALİYET
İhale yapılmadan önce idareler tarafından, Hizmet Alımları İhaleleri Uygulama Yönetmeliğinde belirlenen esas ve usullere göre ihtiyaç konusu hizmet alımının yaklaşık maliyetinin tespit edilerek ihale konusu hizmet alımının yaklaşık maliyeti dikkate alınarak ihalenin eşik değerin altında kalıp kalmadığının belirlenmesi,
Yönetmelikte belirlenen esas ve usuller uyarınca ayrıntılı miktar ve fiyat araştırması yapılmak suretiyle gerçekçi biçimde tespit edilmesi ve dayanakları ile birlikte bir hesap cetvelinde gösterilmesi gerekmektedir.
İdarelerce, ihale öncesi tespit edilen yaklaşık maliyet yukarıda da açıklandığı üzere Kanunun amir hükmü gereğince ilan edilmez ve isteklilere veya ihale süreci ile resmi ilişkisi olmayan diğer kişilere açıklanmaz.
Birim Fiyat Üzerinden Teklif Alınacak İhalelerde Yaklaşık Maliyet
Birim fiyat üzerinden teklif almak suretiyle gerçekleştirilecek hizmet alımlarında idarece; her bir iş kaleminin miktarını ve yapım şartlarını gösteren bir cetvel hazırlanır. Bu cetvelde her bir iş kaleminin adı, birim fiyatı, bu fiyata dahil olan maliyetler, birimi ve diğer hususlar gösterilir.
Birim fiyata dahil olan maliyetler, iş kalemi ile ilgili her türlü unsurları içerecek şekilde düzenlenir ve bu iş kalemine dahil olmayan başka giderler öngörülmez.
Götürü Bedel Üzerinden Teklif Alınacak İhalelerde Yaklaşık Maliyet
Götürü bedel üzerinden teklif almak suretiyle gerçekleştirilecek hizmet alımlarında işin yapımına ilişkin bir cetvel hazırlanır. Bu cetvelde yer alan işçilik, malzeme, ekipman ve diğer unsurlar için belirlenen bedellerin toplamı alınarak yaklaşık maliyet hesaplanır.
Personel İstihdam Edilerek Gerçekleştirilecek Hizmet Alımı İhalelerinde Yaklaşık Maliyet
Uygulamada hizmet ihaleleriyle ilgili olarak özellik taşıyanlar personel istihdamına dayanan hizmet alımı ihalelerdir.
Personel istihdam edilerek gerçekleştirilecek hizmet alımı ihalelerinde;
a) Vasıfsız personel için; çalıştırılacak personel sayısı ve saatleri dikkate alınarak, tarım dışında ve 16 yaşından büyük işçiler için belirlenmiş olan asgari ücretin brüt tutarı (işveren payına ilişkin ödemeler de dahil olmak üzere),
b) Vasıflı personel için; yaptırılacak işte görev alacak personel için, işin niteliğine göre belirlenen ücretlerin brüt tutarı (işveren payına ilişkin ödemeler de dahil olmak üzere),
Esas alınarak hesaplama yapılır.
İhale konusu işte çalışacak personele ilişkin yemek, yol ve giyecek gibi maliyetlerin istekli tarafından karşılanmasının öngörüldüğü hallerde, yukarıda yapılan hesaplamalara; yol, yemek ve giyecek gibi maliyetlerin brüt tutarları da eklenerek işçilik maliyeti bulunur ve bu tutarların her biri idari şartnamede açıkça gösterilir.
Uygulanması gerekecek iş kazaları ile meslek hastalıkları sigortası prim oranları, işin niteliği ayrıntılı olarak belirtilmek suretiyle ilgili sigorta müdürlüğünden alınacak yazı ile tespit edilerek yaklaşık maliyet hesabı buna göre yapılır. Ayrıca yaklaşık maliyet hesabında dikkate alınan iş kazaları ile meslek hastalıkları sigortası prim oranı idari şartnamenin ilgili maddesinde belirtilir. İdarelerin ihale konusu hizmette çalıştırılacak personelin yemek, yol ve giyecek gibi maliyetlerinin herhangi birinin ya da tamamının istekli tarafından karşılanmasını istemeleri zorunlu olmadığından, idarelerin böyle bir öngörüleri yoksa yaklaşık maliyete bu giderler dahil edilmeden hesaplamanın yapılması ve idari şartnamenin ilgili maddesinin boş bırakılması gerekmektedir.
Vasıflı personel çalıştırılacak işlerde bu personele, isteklinin asgari ücretin üzerinde bir ödeme yapması idarelerce öngörülür ise bunun asgari oranı idari şartnamede açıkça gösterilmesi gerekir.
Yaklaşık Maliyet Hesabında Esas Alınacak Fiyatlar
Yaklaşık maliyetin tespitinde;
a) Kamu idare ve müesseselerince hizmetin niteliğine göre belirlenmiş fiyatlar,
b) İhaleyi yapan idare veya diğer idarelerce gerçekleştirilmiş aynı veya benzer hizmetlerdeki fiyatlar ve ücretler,
c) İlgili meslek odalarınca belirlenmiş fiyatlar,
d) İhale konusu hizmeti oluşturan iş kalemlerine ilişkin fiyatların (a), (b) ve (c) bentlerine göre tespit edilememesi halinde, yapılacak fiyat araştırması kapsamında; o hizmete ilişkin alınacak fiyat tekliflerinin ortalaması alınmak suretiyle veyahut konusunda uzman bilirkişi ve ekspertizlerden soruşturularak oluşturulacak fiyatlar,
Esas alınır.
İdareler yaklaşık maliyet hesabında yukarıda belirtilen fiyatları herhangi bir öncelik sırası olmaksızın kullanabilirler.
Fiyat Tespitinde Uyulması Gereken Hususlar
Fiyatların belirlenmesinde dikkat edilmesi gereken hususları aşağıdaki şekilde özetlemek mümkündür:
a) Fiyat araştırması için yapılan çalışmalarda fiyat sorulacak kişi ve kuruluşlara yazılan yazıda fiyatı tespit edilecek iş grubu, iş kalemi veya malzemenin ayrıntılı özellikleri ve standardına yer verilir, fiyat istenecek kişi ve kuruluşlara aynı koşulları taşıyan yazılarla başvurulur ve fiyatlar katma değer vergisi hariç istenir. İstenen özellikleri taşımayan veya gerçek piyasa rayiçlerini yansıtmadığı düşünülen fiyat bildirimleri ile proforma faturalar değerlendirmeye alınmaz ve buna ilişkin gerekçeler yaklaşık maliyet hesap cetvelinde gösterilir.
b) İhale edilecek hizmete ilişkin olarak farklı tarihlerde iş kalemi veya iş grubu için alınan fiyatlar, fiyatın alındığı ay dikkate alınmak suretiyle, yaklaşık maliyetin belirlendiği tarih itibariyle Devlet İstatistik Enstitüsü tarafından yayımlanan, her bir iş kalemi veya iş grubuna ait aylık TEFE (Toptan Eşya Fiyatları Aylık İndeks Bülteninin Tablo-2 deki Toptan Eşya Fiyatları İndeks Sayıları bölümünün “Genel” satırına ait Toplam) üzerinden güncelleştirilir.
c) Özelliği bulunan hizmet alımlarında; önceki yıllarda bitirilmiş benzer nitelikteki işlerde oluşan fiyatların piyasa fiyatları ile karşılaştırılması suretiyle bulunan fiyatlar veya benzer nitelikteki hizmetlerde uzmanlık ve deneyimini kanıtlamış kamu ve özel sektör kuruluşları ile gerçek kişilerden soruşturularak oluşturulan fiyatlar kullanılabilir. Yapılan her türlü araştırmaya rağmen fiyatın tespit edilemediği veya tespit edilen fiyatların rayiçleri yansıtmadığının anlaşıldığı durumlarda; idarece re’sen fiyat belirlenir ve gerekçesi ayrıca belirtilir.
d) Yaklaşık maliyet hesabı yapılırken, fiyat farkı ödenip ödenmeyeceği dikkate alınarak; fiyat farkı ödenecek işlerde, yaklaşık maliyetin tespit edildiği tarihteki fiyatların; fiyat farkı ödenmeyecek işlerde ise yaptırılacak hizmetin süresi içinde meydana gelebilecek fiyat değişiklikleri de dikkate alınarak hesaplanan fiyatların esas alınması gerekir.
Yaklaşık Maliyetin Hesaplanması
Hizmetin gerçekleştirilmesi için gerekli iş kalemlerinin Yönetmelik hükümlerine göre tespit edilen fiyatlarla çarpımı sonucu bulunan her iş grubuna ait tutarların toplanması ile bulunan genel toplam tutar, katma değer vergisi hariç olarak hesaplanır ve bulunan bu tutara işin niteliği dikkate alınarak % 25 oranını geçmemek üzere kar ve genel gider karşılığı eklenmek suretiyle, yaklaşık maliyet tespit edilir. Buna ilişkin hesap cetveli hazırlayanlarca imzalanmak suretiyle onay belgesi ekine konulmak üzere ihale yetkilisine sunulur.
İdarenin Malzeme Vermesi Durumunda Yaklaşık Maliyet Hesabı
İhale edilecek hizmet alımlarında malzeme ve ekipmanın idarece karşılanması durumunda; verilen malzeme ve ekipmanın fiyatları dahil edilmeden, işçilik veya diğer giderler esas alınarak yaklaşık maliyet belirlenir ve yaklaşık maliyet hesap cetveline idarece verilecek malzeme listesi de eklenir.
Yaklaşık Maliyetin Bütçenin Programlanmasında Kullanılması Ve Güncellenmesi
Ödeneği bulunmayan işler için ihaleye çıkılamayacağından idareler bütçelerini programlarken ihale konusu her iş için yaklaşık maliyet tespit eder. Ödenek miktarının belirlenmesinde yaklaşık maliyet tutarına ilgili mevzuatına göre katma değer vergisi de dahil edilir.
Tespit edilen yaklaşık maliyetin, belirlendiği tarihten itibaren ihalenin ilk ilan tarihine kadar geçerliliğini koruyamayabileceği dikkate alınarak bu maliyetler, hizmeti oluşturan unsurlara ilişkin olarak idarelerce gerek duyulduğunda, Devlet İstatistik Enstitüsü tarafından yayımlanan aylık TEFE oranları üzerinden güncellenir.
Yaklaşık Maliyetin Danışmanlık Hizmeti Sunucularına Tespit Ettirilmesi
İdarenin kanun, tüzük ve yönetmeliklere göre istihdam ettiği personelin yeterli nitelik veya sayıda olmaması halinde, ihale yetkilisinin onayı alınmak kaydıyla, yaklaşık maliyeti tespit hizmeti, danışmanlık hizmet sunucularına ihale edilmek suretiyle de alınması mümkündür.
YAKLAŞIK MALİYETİN ÜZERİNDEKİ TEKLİFLER
İdareler tarafından gerçekleştirilen ihalelerde kimi zaman idarelerce tespit edilen yaklaşık maliyeti aşan tekliflerin kabul edilip edilemeyeceği hususunda tereddütler hasıl olmaktadır.Böylesi durumlarda ihale komisyonlarının yaklaşık maliyetin tespitinin doğruluğunu araştırmaları gerekmektedir. Bu bağlamda komisyonların;
a) Yaklaşık maliyet tespit edilirken değerlendirilmeyen her hangi bir husus olup olmadığını,
b) Yaklaşık maliyeti güncellenerek tespit edilmişse, güncellemenin doğru yapılıp yapılmadığını,
c) Verilen teklif fiyatlarının piyasa rayiç fiyatlarını yansıtıp yansıtmadığını,
Sorgulayarak verilen teklifleri yaklaşık maliyete göre mukayese etmesi ve bütçe ödeneklerini de göz önünde bulundurarak verilen teklif fiyatlarını uygun bulması halinde ekonomik açıdan en avantajlı teklifi belirleyerek işin ihalesine veya verilen teklif fiyatlarını uygun bulmaması halinde ihalenin iptaline karar vermek hususunda takdir hakkına sahiptir.
Yaklaşık maliyetin üzerinde olmakla birlikte teklifin kabul edilebilir nitelikte görülmesi halinde idarenin ek ödeneğinin bulunması veya ilgili mali mevzuatı gereği ödenek aktarımının mümkün olması durumlarında teklifler kamu yararı ve hizmet gerekleri de dikkate alınarak kabul edilebilir.
Hizmet Alımı İhalelerinde Aşırı Düşük Teklif Değerlendirmesi
1- Yemek ve yol bedelinin nakdi olarak ödeneceği öngörülen hizmet alımı ihalelerinde idari şartnamelerde yemek ve yol bedelinin brüt tutarlarının yazılması ve bu brüt tutarların nakdi olarak ödeneceği ve ücret bordrosunda gösterileceğinin açıkça belirtilmesi bu çerçevede idari şartnamelerde, bu bedellerin net olarak ödeneceğine dair düzenleme yapılmaması gerekmektedir
Çalışacak personelin yemek ve yol ihtiyaçlarının isteklilerce ayni olarak karşılanmasının öngörüldüğü işlerde, bu ihtiyaçların isteklilerce ayni olarak karşılanacağının idari şartnamelerin ilgili maddesinde belirtilmesi ancak buna ilişkin bir bedelin öngörülmemesi, personelin bu ihtiyaçlarının karşılanmasına ilişkin kriterler ve asgari standartların ( yemek çeşidi, kalori vb.) ise ihale dokümanının ilgili bölümünde belirlenmesi Bu şekilde verilen tekliflerin değerlendirilmesinde ise tekliflerin söz konusu ayni ödemeleri de içerdiği kabul edilerek değerlendirmelerin buna göre yapılması gerekmektedir. .
Yemek ve yol ihtiyaçlarının isteklilerce karşılanmasının öngörülmediği durumlarda ise idari şartnamelerde yemek ve yol bedeli için herhangi bir düzenlemenin yapılmaması ve sözleşmenin uygulanması sırasında yükleniciden çalışanların yemek ve yol giderlerinin karşılanması gibi bir talepte bulunulmaması gerekmektedir.
2- Ağırlıklı olarak personel çalıştırılmasına dayanan hizmetlerden; temizlik, koruma ve güvenlik, sayaç okuma ve kesme-açma, hasta ve ziyaretçi yönlendirme, otomasyon sisteminin işletimi hizmetleri ile sınırlı olmak üzere, verilmiş olan tekliflerin değerlendirilmesinde sözleşme giderlerine ilişkin damga vergileri, Kamu İhale Kurumu payı, noter masrafları gibi giderler için asgari işçilik maliyeti üzerinden % 2 sözleşme giderinin hesaplanması gerekmektedir .
Tekliflerin değerlendirilmesinde işçilik, malzeme, makine-ekipman amortismanı ve diğer maliyet kalemleri dikkate alınmak suretiyle değerlendirme yapılarak 4734 sayılı Kanunun 38 inci maddesi uyarınca aşırı düşük görülen teklif sahiplerinden açıklamanın istenmesi, işin niteliğine göre teklif bileşenleri ile ilgili açıklamalar değerlendirilerek karar verilmesi gerekmektedir. Ancak bu değerlendirmelerde, ücret ile idari şartnamede öngörülmesi halinde, nakdi olarak ödenecek yemek, yol ve giyecek kalemlerinden oluşan asgari işçilik maliyeti ve bu maliyet üzerinden hesaplanan % 2 sözleşme giderini dahi karşılamayan tekliflerin, yapılan sorgulamadan sonra reddedilmesi gerekmektedir. Bu çerçevede, söz konusu asgari işçilik maliyeti ve bu maliyet üzerinden hesaplanan %2 oranındaki sözleşme giderini karşılayan teklifler, idari şartnamede belirtilen diğer maliyet kalemleri de dikkate alınmak suretiyle değerlendirilerek ihalenin sonuçlandırılması gerekmektedir.
Söz konusu ihalelere ait malzeme ve ekipmana ilişkin sözleşme giderlerinin, asgari işçilik maliyeti üzerinden hesaplanan % 2 oranındaki sözleşme giderlerinin içinde yer aldığı kabul edildiğinden, malzeme ve ekipman için ayrıca sözleşme giderinin hesaplanması gerekmektedir.